Мемлекеттік рәміздер

Ту – мемлекеттің егемендігі мен болмысын танытатын басты рәміздерінің бірі. «Ту» термині голланд тіліндегі «vlag» сөзінен шыққан Ту — әдетте елтаңба немесе эмблемасы бар таяққа немесе сымға бекітілген өлшемдегі және түсті мата. Ту ежелден ел халқын біріктіру және белгілі бір мемлекеттік құрылыммен сәйкестендіру қызметін атқарып келді. Тәуелсіз Қазақстанның мемлекеттік туы 1992 жылы ресми түрде қабылданды. Оның авторы – суретші Шәкен Ниязбеков. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы – ортасында күн сәулесі түсірілген, оның астында қалықтап ұшқан қыран (алтын қыран) бейнеленген аспан көк түсті төртбұрышты тақта. Білікте ұлттық ою-өрнек салынған тік жолақ бар. Күннің, оның сәулелерінің, қыран құстың бейнесі және ұлттық ою-өрнек – алтын түсті. Тудың енінің ұзындығына қатынасы 1:2. Геральдика дәстүрінде әр түс белгілі бір ұғымды білдіреді. Осылайша, көк көк түс адалдықты, адалдықты және мінсіздікті білдіреді. Сонымен қатар, көк түс түркі мәдениетінде терең символдық мәнге ие. Ежелгі түркілер әрқашан аспанды әке тәңіріндей қастерлеген, ал олардың көк туы ата-баба әкесіне берілгендікті білдіреді. Қазақстанның мемлекеттік туында ол ашық аспанды, бейбітшілік пен берекені, ал бір түсті фон еліміздің бірлігін бейнелейді. Геральдикалық канондарға негізделген күн байлық пен молшылықты, өмір мен қуатты бейнелейді. Сондықтан да ел туындағы күн сәулесі дәнге ұқсап, байлық пен берекенің белгісі. Қазақстанның мемлекеттік атрибуттарындағы күн бейнесі оның жалпы адамзаттық құндылықтарға адалдығын растайды және жаңа жас мемлекеттің өмірлік қуатқа толы екенін және әлемнің барлық елдері үшін әріптестік пен ынтымақтастық үшін ашық екенін көрсетеді. Бүркіт (алтын бүркіт) бейнесі – көптеген халықтардың елтаңбалары мен туларында бұрыннан қолданылған негізгі геральдикалық атрибуттардың бірі. Бұл сурет әдетте күш, көрегендік және жомарттық символы ретінде қабылданады. Күн астында қалықтаған қыран мемлекеттің қуаттылығын, оның егемендігі мен тәуелсіздігін, биік мақсаттар мен тұрақты болашаққа ұмтылуын білдіреді. Еуразия көшпенділерінің дүниетанымында бүркіт бейнесі ерекше орын алады. Олар оны еркіндік пен адалдық, ізеттілік пен батылдық сезімі, күш пен ой тазалығы сияқты ұғымдармен байланыстырады. Алтын қыранның стильдендірілген сұлбасы жас егемен елдің әлемдік өркениет биігіне ұмтылысын көрсетеді. Мемлекеттік тудың маңызды элементі оның таяқшасының жанында орналасқан ұлттық ою-өрнекті тік жолақ болып табылады. Қазақ ою-өрнегі – халықтың эстетикалық талғамына қатаң сәйкес келетін дүниені нақты көркемдік қабылдаудың бір түрі. Түрлі формалар мен сызықтардың үндестігін білдіре отырып, халықтың ішкі жан дүниесін ашудың мәнерлі құралы. Біліктің бойындағы ұлттық ою-өрнек Қазақстан халқының мәдениеті мен салт-дәстүрін бейнелейді.

Елтаңба – мемлекеттің басты рәміздерінің бірі. «Елтаңба» термині немістің «erbe» (мұра) сөзінен шыққан және тұқым қуалайтын ерекше белгіні - символдық мағынаға ие фигуралар мен заттардың қосындысын білдіреді. Қазіргі Қазақстан аумағында өмір сүрген қола дәуірінің көшпелілері де өздерін ерекше таңба – тотеммен таныстырып, графикалық көрінісі кейіннен «таңба» атауын алғанын тарих көрсетеді. Бұл термин алғаш рет Түрік қағанатында қолданыла бастады. Егемен Қазақстанның Елтаңбасы 1992 жылы ресми түрде қабылданды. Оның авторлары – белгілі сәулетшілер Жандарбек Мәлібеков пен Шот-Аман Уәлиханов. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Елтаңбасының шеңбер (дөңгелек) пішіні бар – бұл Ұлы Дала көшпелілері арасында ерекше құрметке ие болған өмір мен мәңгіліктің символы. Мемлекеттік Елтаңбаның орталық геральдикалық элементі – шаңырақтың (киіз үйдің үстіңгі күмбезді бөлігі) көгілдір түс аясындағы бейнесі, одан уықтар (тіреулер) күн сәулесі түрінде жан-жақты таралады. Шаңырақтың оң және сол жағында мифтік қанатты пырақтардың бейнелері орналасқан. Жоғарғы бөлігінде көлемді бес бұрышты жұлдыз, ал төменгі бөлігінде «Qazaqstan» деген жазу бар. Алтын түсте жұлдыздың, шаңырақтың, уықтардың, мифтік жылқылардың бейнесі, сондай-ақ «Qazaqstan» жазуы жасалған. Шаңырақ – киіз үйдің негізгі жүйе құраушы бөлігі, аспан күмбезіне ұқсайды және Еуразия көшпелілерінің дәстүрлі мәдениетіндегі өмірдің негізгі элементтерінің бірі болып табылады. Республиканың Мемлекеттік Елтаңбасында шаңырақ бейнесі елімізде тұратын барлық халықтардың ортақ үйі мен біртұтас Отанының символы болып табылады. Шаңырақтың беріктігі мен тұрақтылығы оның барлық тіректерінің (тіректерінің) сенімділігіне байланысты болатыны сияқты, Қазақстанның тұрақты дамуы әрбір азаматтың әл-ауқатына байланысты. Мемлекеттік елтаңбадағы қанатты мифтік аттар – тұлпарлар негізгі геральдикалық элемент болып табылады. Ежелден бері жылқы бейнесі ерлік, адалдық, күш-қуат сияқты ұғымдарды білдіреді. Қанаттар көпұлтты Қазақстан халқының қуатты және гүлденген мемлекет құру туралы ғасырлар бойғы арманын бейнелейді. Олар таза ойлар мен дәйекті жақсартуға және шығармашылық дамуға ұмтылысты куәландырады. Жылқының алтын қанаттары да жүгерінің алтын масағына ұқсап, қазақстандықтардың қажырлы еңбегі мен елдің материалдық әл-ауқатын бейнелейді. Өткен ғасырларда мүйіздер көшпелілердің культтік ғұрыптарында, сондай-ақ олардың жауынгерлік туының төбесінде белсенді қолданылған. Әртүрлі жануарлардың мүйізі түріндегі көктегі рақым, жердегі құнарлылық және әскери табыстар әртүрлі халықтардың символдық композицияларында әрқашан маңызды орындарға ие болды. Олай болса, қанатты тұлпар – семантикалық және тарихи тамыры тереңде жатқан маңызды типологиялық образ. Республиканың мемлекеттік елтаңбасындағы тағы бір деталь – бес бұрышты жұлдыз. Бұл символды адамзат ерте заманнан бері қолданып келеді және адамдардың ақиқат нұрына, барлық ұлы және мәңгілікке деген тұрақты ұмтылысын бейнелейді. Мемлекеттік Елтаңбадағы жұлдыз бейнесі Қазақстан халқының әлемнің барлық халықтарымен ынтымақтастық пен әріптестікке ашық ел құруға деген ұмтылысын көрсетеді. Барлық бес құрлықтың өкілдері үшін Қазақстан халқының жүрегі мен құшағы ашық. Елтаңбада қолданылған негізгі түс – байлықтың, әділдіктің және жомарттықтың белгісі ретінде қызмет ететін алтын. Тудың да түсі – алтын түспен үйлесіп, ашық аспан, бейбітшілік пен берекені бейнелейтін көк көк.